De Koekebakkershoek
De Koekebakkershoek
Tot aan de jaren zeventig van de twintigste eeuw lag in het noorden van Hulst een arbeidersbuurt, die in de volksmond de ‘Koekebakkershoek’ werd genoemd. Dit stadsdeel werd ruwweg begrenst door het Heijdenskwartier/Walmolenstraat, Godsplein, Bontehondstraat, Broodmarkt, Zomerstraat en Nieuweweg. Een groot deel van de bewoners behoorde tot de laagste maatschappelijke klassen, voor wie armoede een nimmer aflatende constante was. In strenge winters zorgden de felle kou en het ontbreken van werk op het land voor de grootste ellende. Een treffende maatstaf voor de erbarmelijke levensomstandigheden waren de zogeheten ‘armoedeconcerten’ van het Muziekgezelschap Harmonie tussen ongeveer 1860 en 1925 om ‘de krijtenste nood te lenigen’. Met de opbrengsten van deze drukbezochte muziekuitvoeringen konden de behoeftigen een tijdlang een behoorlijke warme maaltijd genieten uit een geïmproviseerde gaarkeuken en ontvingen zij, geheel conform het gebruik van destijds, uit handen van de lokale notabelen essentiële levensbehoeften als brandstof en dekens. Na de Tweede Wereldoorlog nam verkrotting en leegstand snel toe, omdat de gemeente een kostbare sanering doelmatiger achtte dan een even prijzige en veel minder haalbare renovatie van de bestaande woningen. Het proces van het opkopen van panden en het beramen van plannen voor de inrichting van een nieuwe wijk nam een behoorlijke tijd in beslag, zodat eerst in het begin van de jaren zeventig met de realisatie werd begonnen. Uiteindelijk werd de hele wijk rigoureus gesloopt.
In enge zin was de Koekebakkershoek een doodlopend straatje, bestaande uit twee haaks op elkaar staande steegjes, tussen de Pottersstraat en de Moervaartstraat. Aan dit verdwenen specifieke stukje Hulsterse armoede is deze historische fotogalerij gewijd.
1
Op deze vergroting van een deel van de plattegrond van Hulst uit 1963 is de Koekebakkershoek oker gekleurd. Hij bestaat uit de doodlopende zijstraat van de Pottersstraat en een haakse doodlopende steeg in het verlengde van de Moervaartstraat. Ter oriëntatie: rechts loopt enigszins verticaal de Pottersstraat, bovenaan van links naar rechts de Nieuweweg, linksboven ligt een stukje van de Walmolenstraat, in het midden, zien we haaks op de Koekebakkershoek de Moervaartstraat en onderaan ligt de Bontehondstraat.
2
Een uitvergroot gedeelte van een foto, genomen vanaf de toren van de H. Willibrordusbasiliek, geeft een panoramisch uitzicht op de straat Koekebakkershoek.
De pijl rechtsonder (cijfer 1) markeert de hoek met de Pottersstraat; de pijl in het midden (cijfer 2) wijst naar het deel van de straat, dat in de richting van de Walmolenstraat dood loopt; pijl nr. 3, rechts midden, wijst naar het huizenblokje van de haakse doodlopende steeg in het verlengde van de Moervaartstraat (links). De foto dateert van uiterlijk 1950, omdat het stulpje met huisnummer 24 (links van de pijl met cijfer 2) in dat jaar wegens bouwvalligheid werd gesloopt.
3
Het patroon van Koekebakkersstraat is behoorlijk oud en lijkt een voortzetting van de militaire barakken uit de periode, waarin de stad een belangrijke vesting was. Vooral in het noordelijke gedeelte van Hulst lagen langgerekte kazerneblokken voor de manschappen van het inliggende garnizoen. Op deze reconstructiekaart is een drietal complexen aangegeven onder naam ’s-Lands barakken’. De rij aaneengesloten soldatenverblijven onder het cijfer 10 lijkt erg veel op de noordkant van de latere straat Koekebakkershoek. Of de arbeiderswoningen verbouwde barakken waren of nieuwbouw op deze locatie is niet meer na te gaan. Het is in dit verband wel intrigerend, dat er in de straat nog tot in 1912 een bouwvallig en onsmakelijk restant van het militaire complex bestond: een openbaar kakhuis.
4
De doodlopende Koekebakkershoek kon worden bereikt langs de Moervaartstraat en de Pottersstraat. De huizen op de voorgrond op deze foto staan aan het Godsplein. Het korte straatje recht vooruit met de twee voetgangers is de Moervaartstraat, waar de Koekebakkershoek op de achtergrond dwars op aansluit. Achter de twee auto’s aan de linkerkant is de voorgevel van het woninkje Koekebakkershoek 12 te zien.
Alle woningen op deze afbeelding zijn tijdens de grote sanering met de grond gelijk gemaakt.
5
De andere toegang tot de Koekebakkershoek was via de Pottersstraat tussen de huisnummers 11 en 13. De foto is genomen in de richting van de Nieuweweg met het zicht op de huizenrij Pottersstraat 15 t/m 21. De nauwelijks zichtbare ingang naar de Koekebakkershoek ligt links van het hoekpand (nummer 13), een opslagloods van de Boerenbond. Alle op deze afbeelding getoonde panden zijn bij de grote afbraak van de hele wijk aan de slopershamer ten offer gevallen.
6
De op de plattegrond in een okerkleur afgebeelde huizen waren ter rechterzijde aan de noordkant van de Koekenbakkershoek gesitueerd. Huisnummer 2 lag tussen het hoekpand aan Pottersstraat (midden rechts in witte kleur) en de achterkant van nummer 4, het eerste van het rijtje huisjes in het dwarssteegje (kadasternummer 2409) met eveneens de naam Koekebakkershoek.
7
Op deze foto is het stukje van de noordkant van de Koekebakkershoek in beeld gebracht tussen het dwarssteegje (links) en de Pottersstraat achteraan met het zicht op een deel van de grote schuur van landbouwer Frans Voet.
Links achteraan is de zijgevel met drie ramen te zien van het hoekpand Pottersstraat 13, destijds in gebruik als het magazijn van de Boerenbond.
Het huisje in het midden, Koekebakkershoek 2, werd al op 22 juli 1927 onbewoonbaar verklaard. De laatste bewoner van nummer 2 was dagloonster Blondina Strijdonck, die met drie van haar kinderen uit haar huwelijk met veldarbeider Alphons Saman hier terecht was gekomen. Het feit, dat Blondina haar wettige echtgenoot van overspel beschuldigde, was ongetwijfeld de reden voor de verhuizing. Later zou zij bij de rechtbank ontbinding van de echtvereniging aanvragen, die met de scheidingsakte van 17 mei 1932 werd toegewezen.
Dit pand werd in 1927 wel aan de woningvoorraad onttrokken, maar niet afgebroken en deed nog lang dienst als werkplaats van timmerman Ferdinand Mannaert.
De gedeeltelijk zichtbare hoekwoning links was Koekebakkershoek 4, de eerste rijtjeshuis in het dwarsstraatje.
8
Op deze foto zien we het blokje van vier huizen met de nummers 4, 6 ,8 en 10 in het dwarssteegje van de straat. Aan de tegenoverliggende kant stonden geen huizen.
Op nummer 4 woonde tot 5 maart 1943 Maria Mathilda Goossens, de weduwe van Remy Leutenis. Drie maanden na haar vertrek verruilde het gezin van haar zoon Maurice (Morieske) Leutenis, leurder en fabrieksarbeider van beroep, zijn armzalig onderkomen in Oud Antwerpen (nu locatie ’s-Gravenhofplein) voor het al even armoedige stulpje van zijn moeder. Hij bleef er met zijn gezin wonen tot 23 mei 1966, het moment dat het pand onbewoonbaar werd verklaard. De huisnummers 6 en 8 zijn tot aan de grote sloopactie bewoond gebleven. Philomena van Damme, (op nr. 6), sinds 1923 weduwe van Josephus van Vooren, verbleef bij haar vertrek op 19 december 1969 vijfentwintig jaar in dit pandje. Weduwe Elisabeth Verheijden had op 7 maart 1957 huisnummer 8 betrokken na het overlijden van haar man, grondwerker Petrus de Potter. Zij overleed op 11 april 1969, vlak voor de sanering. Pand nummer 10 was tot in de jaren ’30 onderdak geweest voor het gezin van Joseph Schauwaert- Maria van der Kelen.
9
De in okerkleur afgebeelde rij huizen met de nummers 12 t/m 24, lag aan de noordkant van de Koekebakkershoek. Huisnummer 20 verloor in 1945 zijn woonbestemming en 22 en 24 werden in resp.1950 en 1953 afgebroken. De laatste bewoners van nummer 22, het gezin van opkoper Josephus de Brouwer en Magdalena van Audenaerde, verlieten hun huis zijn op 18 februari 1949. Hun buurman van nummer 24, Aloysius Tieleman, werd met zijn echtgenote op 21 oktober 1953 van de woningkaart geschrapt. De nummers 14 en 18 werden in 1963 onbewoonbaar verklaard en de huisjes 12 en 16 waren tot vlak voor de sanering bewoond. Dit huizenblok wordt in beeld gebracht met de foto’s 10 t/m 14.
10
Het is koud weer op de afbeelding en de winter was vrijwel altijd een heel moeilijke periode voor de armere bewoners van straten als de Koekebakkershoek. De foto is gemaakt in de richting van de Pottersstraat met achteraan wederom zicht op de schuur van boer Frans Voet. Links daarvóór is de ingang van het ‘Koekebakkersdwarssteegje’ zichtbaar. Het woningblok met de vier huisjes met dubbele ramen en de twee fietsen tegen de muur betreft de nummers 12 t/m 18. Het pand links vooraan met het lagere zadeldak is nummer 20 en direct links ervan is nog een heel klein stukje muur te zien van de voorgevel van het in 1950 afgebroken huisje nummer 22. Met dit gegeven, in combinatie met de informatie op de woningkaart, kan de foto in ieder geval gedateerd worden als ten laatste in 1950.
11
Op deze foto staat dezelfde huizenrij als op afbeelding 10, omdat we kijken uit de richting van de Pottersstraat naar de Walmolenstraat. Koperslager - loodgieter Michiel Rombout, sinds 1936 weduwnaar van Petronella van Huffel, woonde vanaf 10 mei 1941 op nummer 12. Hij huwde nog op 68 jarige leeftijd met de van haar man Desiré Haulez gescheiden 26-jarige Maria van Vooren. Na het overlijden van Michiel op 31 december 1958 bleef Maria op dit adres wonen tot eind 1969.
Huisje nummer 14 was mettertijd dermate vervallen, dat het de algemene sanering niet haalde. Op 29 augustus 1963 werd het onbewoonbaar verklaard en moest de familie Achile Koole – Margaretha Kaijser na drie jaar verblijf alhier verhuizen.
12a
De bewoners op deze foto-uitsnede (uit afbeelding 12b) staan voor nummer 16 , maar woonden hier niet. De huurders stonden bekend onder de verzamelnaam ‘Chinezen’. Zij behoorden tot een periodiek wisselende groep straat-, huis- en marktventers, die in Hulst en elders hun bescheiden koopwaar (wie kent de zelfgemaakte pindablokken niet!) aanboden. De op huisnummer 16 woonachtige ‘Chinezen’ stonden officieel uiteraard correct op naam ingeschreven. Na het vertrek van de laatste Chinees, Chow Huen Po, woonde landarbeider Matthijs van Giessen met echtgenote Charlotte Buijsrogge er van 15 februari 1957 tot 5 januari 1970, vlak voordat de slopershamer viel.
12b
Het groepje vrouwen en kinderen staat voor het pand nummer 16 met de gesloten deur, bewoond door de ‘Chinezen’. In de voordeuropening van nummer 18 kijken twee mensen in de richting van de fotograaf. We mogen daarom wel veronderstellen, dat het poserende clubje tenminste voor een deel de bewoners van nummer 18 zijn. De foto is vrij nauwkeurig te dateren, want we zien de achterste twee woningen, de nummers 22 en 24, die in resp. 1950 en 1953 gesloopt, zijn. En van pand nummer 20 (met het lagere dak), dat op 29 augustus 1945 zijn woonfunctie verloor, is het venster in de voorgevel dichtgespijkerd. De opname is dus gemaakt in de periode 1945-1950.
De laatste bewoner van huisje nummer 18 was Josephus van Damme, die er met zijn gezin bijna zes jaar woonde tot de onbewoonbaarverklaring op 30 mei 1963.
13
Pieter Wagenaer en zijn echtgenote Martha Schauwaert lieten zich in januari 1970 in verband met de naderende afbraak voor de krant interviewen. Zij staan voor het sinds 1963 provisorisch met wat planken afgetimmerde krot van Koekebakkershoek 18, maar woonden zelf aan de andere kant van de straat op nr. 11.
In het vervallen huis met het lagere dak uiterst links, Koekebakkershoek 20, verbleef de laatste bewoonster, Maria Goelen, slechts twee maanden (van 11 juni 1945 tot 29 augustus 1945). Hoewel het bouwsel toen zo vervallen was, dat het geen nieuwe bewoners meer kreeg, volgde er nog geen afbraak. Rene Malcontent gebruikte het nog geruime tijd als magazijn voor zijn modehuis in de Bontehondstraat 6, later Lange Nieuwstraat 36.
14
Aan de zuidkant van de Koekebakkershoek stonden aanvankelijk een negental woningen, drie rechts van de Moervaartstraat en waarschijnlijk zes links ervan. Rond het begin van de grote sloop aan het begin van de jaren ’70 van de twintigste eeuw waren er al een paar huizen afgebroken en een paar aan het woningbestand onttrokken, zodat er alleen een woningblokje met de nummers 9 t/m 13 bewoond was. Een paar voormalige huisjes fungeerde voor langere of kortere tijd nog als opslagruimte. Een nauwkeurige identificatie van de gebruikers van deze magazijntjes en het dateren van de perioden van gebruik is niet steeds uit de schriftelijke bronnen af te leiden.
15
De drie panden met de huisnummers 1 t/m 3 ter rechterzijde van de zuidkant van de Koekebakkershoek zijn voor de duidelijkheid hier omkaderd op de uitvergroting van de panoramafoto van afbeelding 2. Ten tijde van het begin van de sanering waren deze panden al langere tijd niet meer bewoond. Van huisnummer 1 zijn geen gegevens gevonden, met name omdat er geen woningkaarten meer van bestaan. Na het vertrek van de laatste bewoner van nummer 3, Fred de Bruijn, op 11 juni 1937 werd het pandje onbewoonbaar verklaard.
Volgens de woningkaart was het daarna in gebruik bij de gemeente, mogelijk als opslagplaats.
16
Een foto van de voorkant van het huizenblokje met de nummers 1 t/m 3 is niet gevonden. Het boekje Focus op Hulst heeft op blz. 74 een geschilderde impressie van dit stukje Koekebakkershoek uit de jaren ’20 van de twintigste eeuw opgenomen, die als surrogaat kan dienen. Ter oriëntering: rechts is de Moervaartstraat, achteraan ligt de Pottersstraat. Het pand rechts is nummer 5, de woning in het midden met het hogere dak is nummer 3 en het kleine stulpje daar achter nummer 1. Het hoekpand helemaal achteraan is Pottersstraat 11. Hoe pittoresk het schilderwerkje ook moge ogen, de artistieke vrijheid kan de belabberde staat van de arbeiderswoninkjes van reeds vér voor de aanvang van de grote afbraak niet verhullen.
17
De rechterkant van afbeelding 7. Met het zicht nagenoeg langs de voorkant van de huisjes 1 t/m 3, zien we weinig, maar toch nog het grote verschil met afbeelding 16. Op het zeer verkorte hoekhuis achteraan, Pottersstraat 11, sloot Koekebakkershoek 1 direct aan, maar blijkt hier afgebroken en vervangen door een lage muur. Huisnummer 3 (in het midden) is nieuwbouw. In het hoekpand met de Moervaartstraat (vooraan) woonde tot begin 1944 het gezin Hillaert-Janssens. Hierna is het vervangen of verbouwd met een blinde muur aan de kant van de Koekebakkershoek. Klompenmaker (later monteur) Petrus Hillaert had hier een werkplaats.
18
Omdat er in de Moervaarstraat al wat gesaneerd is, geeft de foto van hier uit een vrij uitzicht op de Koekebakkershoek. Achteraan ligt het huizenblok aan de noordkant (nrs. 12 t/m 18) en daar tegenover (links op de foto) het rijtje nr. 9 t/m 11. Op het braak liggende stuk grond was tot 1925 sprake van een woonfunctie met huisnummer 7. Later stond op deze locatie tot de afbraak in 1951 een houten schuur, die gebruikt werd door de Zeeuwse Textiel Centrale en daarna)door de Gemeente Hulst (mogelijk is de schuur het bouwsel op afbeelding 2 op de plaats van de pijl met nummer 2). De situatie is verwarrend, omdat uit de gegevens van de woningkaart blijkt, dat tussen 5 mei 1944 en 15 februari 1957 in deze ruimte ook weer sprake van bewoning was.
19
Het rijtje van drie huizen met de nummers 9 t/m 11 aan de zuidkant van de straat. De staat van het verfwerk is slecht en de houten poort links heeft ook zijn beste tijd gehad. Het echtpaar Pieter Wagenaar – Martha Schauwaert woonde onafgebroken van 1931 tot 1970 op huisnummer 11. De in deze wijk en straat gepokte en gemazelde echtelieden (zie ook foto 13) vierden hier in 1965 hun 40-jarig huwelijk en lieten zich in 1970 als een van de allerlaatste bewoners interviewen. waren. De beschrijving van hun woonomgeving liet niets aan de verbeelding over: tragiek, krotwoningen, eindeloze burenruzies, de beerput vol lege drankflessen, vliegen als raamvitrage, dertig of meer personen in één kotje was geen uitzondering. Uit een melding van de toenmalige elektriciteitsmaatschappij PZEM bleek, dat zes huizen in de straat nog niet op het net waren aangesloten en men zich voor lezen, schrijven en verwarming met het schijnsel en de gloed van gasverlichting moest behelpen.
20
Bij het begin van de grote sloopactie maakten twee beroepsfotografen los van elkaar een kiekje met vergezicht vanaf een punt op de wallen juist links van het Molenbolwerk. Gerard Dukker knipte deze foto in augustus 1970. Op de voorgrond ligt een van de vele tegen de wallen gelegen moestuinen. Uiterst rechts maakt de Nieuweweg de bocht naar de Walmolenstraat, waarin aan de rechterkant al woningen zijn gesloopt. Links op de foto is nog net de zijmuur te zien van de schuur van pand Nieuweweg 70. Achter de groentenhof prijkt het struweel van de grote boomgaard (‘de wei van Verbist’ in de volksmond). Verdekt achter het gebladerte midden op de foto is staat van de Koekenbakkershoek alleen nog het woningblokje met de huisnummers 9 t/m 11 overeind.
21
Fotograaf Adri van Wyngen schoot rond deze tijd op ongeveer dezelfde standplaats zijn panoramaplaatje in de richting van de bijna vervlogen Koekebakkershoek. Rechts een deel van de schuur van de nog bestaande woning, schuin op de hoek van de Nieuweweg en de Walmolenstraat. In de weide lijkt de boomgaard zijn fruitbomen nagenoeg kwijt te zijn, zodat het eenzame overblijfsel van de drie aaneengesloten huisjes in de Koekebakkershoek goed in beeld komt. Voor het woningblokje staan en liggen nog wat stukken van de muur, die de fruittuin aan die kant van de Koekebakkershoek omsloot.
