📷 Schilderachtige Historische ommegang
Ter gelegenheid van de viering van 750 jaar stadsrechten (1180-1930) brachten koningin Wilhelmina, Prins Hendrik en prinses Juliana op zaterdagmddag 16 augustus 1930 een bezoek aan Hulst. Hieraan voorafgaand had het koninklijk gezin er al een hele rondreis langs alle oost-Zeeuws-Vlaamse dorpen opzitten. Na de verwelkoming door burgemeester Truffino bestegen de koninklijke gasten de bordestreden van het stadhuis, waarna zij in de raadzaal de gebruikelijke officiële ontvangst konden genieten. In de tussentijd werd de historische optocht geformeerd met 22 onderdelen, bestaande uit zo’n 200 figuranten, verdeeld over 9 praalwagens, 7 ruitergroepen en 6 groepen te voet, het geheel muzikaal omlijst door 30 zangers en klaroenblazers. De Historische Ommegang bestond uit drie hoofdafdelingen: de Kruistochten, de opbloei van Hulst en de opbloei van Hulsterambacht. Volgens het programmaboekje was het thema afgeleid van de vrijstelling van de tolbetaling door Hulst in heel Vlaanderen door Filips van den Elzas in 1180. Dit recht betekende een belangrijke impuls voor de opleving van de economie in het stadje en in het omliggende rechtsgebied van Hulsterambacht.
De directe relatie tussen tolvrijheid en economische vooruitgang is meteen duidelijk, maar het verband, dat de organisatie destijds zag met de Kruistochten veel minder. Hoewel niet van alle onderdelen van de optocht foto’s zijn gevonden, is er voldoende materiaal voor een overzichtelijk beeld van de indeling van de ommegang.
Deze historische fotogalerij presenteert de afbeeldingen in dezelfde volgorde als die van de stoet in 1930, zij het dus met een aantal hiaten. De galerij opent en sluit met foto’s van de bij de ommegang aanwezige koninklijke familie.
1. (Koninklijke Bibliotheek, prentbriefkaarten Nederlands Vorstenhuis 1900-1970, 52A27-02-P057-1)
Direct na aankomst inspecteerde Hare Majesteit de voor het stadhuis van Hulst opgestelde erewacht van 100 leden van de Vrijwillige Landstorm Oost-Zeeuws-Vlaanderen. Van rechts naar links: koningin Wilhelmina met bontstola en grote bloemenruiker, het gelaat naar de erewacht gekeerd; achter haar de kamerheer in buitengewone dienst Jhr. W. van Teijlingen met naast hem de gehelmde commandant van de erewacht, P. Elout; links van het midden schrijdt prins-gemaal Hendrik in admiraalstenue met gepluimde steek en forse schouderepauletten; hier achter volgt prinses Juliana met helemaal links de commissaris van de koningin in Zeeland J. Quarles van Ufford. Het is bekend, dat de Duitse prins Hendrik bij officiële gelegenheden van Wilhelmina op eerbiedige afstand van haar moest blijven. Bij het bezoek aan Hulst zou hij in dit verband gezegd hebben ‘ich bin nur das Gepäck’ (ik ben de bagage maar).
2. (Nationaal Archief, collectie Het Leven 022)
Na de ontvangst met thee in het stadhuis hebben v.l.n.r. Prinses Juliana, Quarles van Ufford, koningin Wilhelmina en burgemeester Truffino onder het gelegenheidsbaldakijn op het bordes van het stadhuis post gevat in afwachting van het historische defilé. Prins Hendrik van Mecklenburg staat hier nog niet paraat.
Onder de koninklijke loge is het ‘geef acht’ van de Landstormers al overgegaan in een nonchalanter en gemakkelijker ‘op de plaats rust’.
3.
(Hulst van vesting tot koopstad, Hulst 1992, foto-detail)
Met prins Hendrik inmiddels ook op het bordes mocht het voltallige hoge bezoek de historische ommegang nauwgezet volgen aan de hand van uitgereikte programmaboekjes. Zo lazen zij, dat de eerste hoofdafdeling de Kruistochten verbeeldde, ingeleid door drie trompetblazers te paard (1e groep), gevolgd door een contingent tempeliers (2e groep). Van deze ruitergroep is de volgende foto bewaard.
4a.
Met het ‘bejaarde blik’ van de jaren ’30 als achtergrond paradeert de ridderorde van de tempeliers of tempelridders van de Commanderij van Zaamslag te paard op het Cornelis de Vosplein. Een vaandeldrager met de ‘baucent’, de zwart-witte oorlogsbanier, met naast hem de ‘commandeur’, rijden vooraan. Zij worden gevolgd door zes ridders van de orde. Middeleeuwse geestelijke ridderorden bezaten als bron van inkomsten ‘commanderijen’, grote landgoederen en herenboerderijen, bestuurd door commandeurs, orderidders met een hoge rang. Ridderverenigingen zoals deze speelden een grote rol in de christelijke staten van de kruisvaarders in het Heilige Land. Zij verpleegden zieken en gewonden, boden bescherming aan pelgrims en streden tegen de islamieten.
4b.
(Zeeuws Archief, Atlassen Hattinga, nr. 428, detail van de Kaarte van Saamslag, 12-07-1746)
De Commanderij in Zaamslag met bijbehorend hospitaal, op de kaart van Hattinga linksonder aangegeven als resp. Cleijnen Tempel en Grooten Tempel.
5a. De 3e groep was de praalwagen met de Vlaamse graaf Diederik van den Elzas en zijn gemalin gravin Sybille van Anjou. Een hofdame houdt de zware sleep van de mantel van Sybille omhoog en achter de graaf staan twee lakeien (zie detail afbeelding 5b.) Uitgebeeld wordt het moment van het vertrek van de graaf als kruisvaarder naar de Tweede Kruistocht (1147). De monniken rechts op de wagen verwijzen naar de initiatiefnemer van deze kruistocht Bernard, abt van de abdij van Clairvaux. Aan de kant van het smeedijzeren hek rond de kerk is aan lange staken feestverlichting aangebracht. Het koetswerk van de geparkeerde auto’s en busjes is voor ons al even bezienswaardig als de historische omgang.
5b.
Detail van afbeelding 5a
5c.
Dit is dezelfde pronkwagen als op afbeelding 5a, nu op de Grote Markt tegen de achtergrond van het statige pand van de familie Seijdlitz. Links een stukje van de voorgevel van het stadhuis. Te zien zijn weer v.r.n.l de twee lakeien, graaf Diederik en drie cisterciënzer monniken. De graven met haar hofdame is vanaf deze invalshoek niet zichtbaar.
6.
Omdat de fotograaf meer gericht is op de koninklijke familie op het bordes van het stadhuis, komt van groep 4, de bereden troep ‘Saracenen’ alleen de voorste ruiter in beeld. An-Nasir Salah ad-Din Yusuf ibn Ayyub, beter bekend onder de naam die de kruisvaarders hem gaven: Saladin. Deze succesvolle Islamitische generaal genoot, vooral door zijn herovering van Jeruzalem, veel ontzag bij zijn West-Europese vijanden. Baard en snor zijn vervaarlijk genoeg, maar de potsierlijk hoge helm heeft meer weg van de Duitse ‘pickelhauben’ uit de Eerste Wereldoorlog dan van het authentieke Saraceense model.
7. (onbekend tijdschrift)
De stoet slingert zich door de burgemeester Frans van Waesberghestraat in de richting van de Steenstraat. Rechts het pand van bakker van Rie op de hoek van de Vestdijkstraat en links de hoek met de Grote Zwanenstraat. Op deze niet al te scherpe kopie van een foto uit een tijdschrift duwen soldaten van groep 5 een rolpaard met belegeringsgeschut voort. Het niet herkenbare oorlogstuig is volgens het programmaboekje een ‘blijde’, een stenenwerper, waarmee grote stenen op of
8a. (Hulst toen en nu, Hulst 1989, blz. 67)
In de tweede hoofdafdeling, de opbloei van Hulst, is groep 12 de door vier paarden getrokken praalwagen met de Vlaamse graaf Filips van den Elzas en zijn gemalin Isabella van Vermandois. Graaf en gravin dragen een kroon als teken van hun waardigheid. De schildknaap, schuin achter zijn Heer staand, omvat diens zwaard
- het symbool bij uitstek van de wereldlijke macht - met beide handen bij het gevest.
De voor de graaf geknielde burger en de op een lager platform staande burgers zijn in afwachting van het overhandigen van de grafelijke oorkonde met de tolvrijheid.
Aan de voorkant van de wagen prijkt een rechthoekig bord met het wapen van Hulst en een (niet leesbare) Latijnse tekst met ongetwijfeld een citaat uit de grafelijke oorkonde.
8b.
(Hulst van vesting tot koopstad, Hulst 1992)
Het grafelijk paar op de praalwagen rijdt het koninklijk paar op het bordes van het stadhuis voorbij.
Op deze uitsnede zijn de personages en het ‘moment suprême’ veel beter te zien. Twee hofdames achter gravin Isabella tillen haar majestueuze en weelderig geplooide sleep omhoog. Graaf Filips overhandigt met zijn rechterhand de oorkonde met de tolvrijheid aan een geknielde burger van Hulst.
10.
Uit de richting van de Grote Markt lopen de 14e en 15e groep in de Gentse straat de fotograaf tegemoet. Onderaan marcheert als nummer 14 een afdeling van het schuttersgilde (gewapende stadswacht) van St.Joris. Voorop loopt de vaandeldrager met een banier aan een lange standaard, gevolgd door de schutterskoning (winnaar van de jaarlijkse schietwedstrijd) en de deken (hoofd) van het gilde met achter hen vier gildebroeders met lange lansen.
Groep 15 is te vaag om details te herkennen, maar het programmaboekje biedt weer uitkomst.
Het geheel in het zwart geklede gezelschap vormt de entourage van Christoffel (of Christoforus), tot 1969 de katholieke beschermheilige van reizigers. De heilige loopt voorop met op zijn schouders het kind Jezus, dat hij volgens een van de legenden op deze manier over een rivier droeg.
11.
Bij het thema ‘De opbloei van Hulst’ mochten handel en scheepvaart natuurlijk niet ontbreken. In de sloep, genaamd ‘Stad Hulst’ deinend op de niet zo woelige baren, is de mast met de zeilen neergelaten. Het vaartuig staat vol met schippers en kooplui, inclusief handelswaar.
Achter de praalwagen symboliseren blije poorteressen en poorters al hossend de toegenomen welvaart.
12.
Het onderwerp van de 3e hoofdafdeling was ‘De opbloei van Hulsterambacht’, die symbolisch werd ingeleid door vier klaroenblazers te voet, samen groep 17 vormend. Zij hebben op het Cornelis de Vosplein halt gehouden om volop blazend te poseren voor de fotograaf, zo lijkt het. Te paard achter de muzikanten zit volgens het programma groep 18, het bestuur van Hulsterambacht, bestaande uit de baljuw en zeven schepenen te paard.
13. (onbekend tijdschrift)
De praalwagen van groep 20 lijkt een haastig in elkaar geflanste wanorde van struiken, waarin zich een aantal personen hebben weggestoken. Deze warboel klopt echter helemaal met het hier uitgebeelde aloude ambacht van de verwerking van meekrap (syn. mee, mede). De wortels van deze plant, die de grondstof leverden voor de rode kleurstof, waarmee textiel werd geverfd, groeiden 50 tot 100 cm diep en als de bos – met veel moeite - was uitgestoken, zat hij inderdaad rommelig in elkaar gestrengeld.
14. (onbekend tijdschrift)
We eindigen de schilderachtige historische ommegang met een overzichtsfoto in de burgemeester Frans van Waesberghestraat. Op de voorgrond komt de sloep van groep 16 (zie foto 11) naar ons toe rijden/varen.
15.
(uitsnede uit foto Nationaal Archief, NLD-300826-Hulst)
Na afloop van de ‘Schilderachtige Historische Ommegang’ stonden de militairen volgens het protocollair eerbetoon weer strak in het gelid bij het vertrek van het koninklijk gezin.
Met een zichtbaar opgewekt gezicht en energieke tred (blij dat het schouwspel afgelopen was?) begeeft de 21-jarige prinses Juliana zich langs de ceremoniële erewacht naar de gereedstaande koninklijke auto’s. Na het vertrek uit Hulst ging het hoge gezelschap langs een paar dorpen ten noorden van Hulst terug naar Walsoorden, waar men met de voor dit doel gecharterde veerboot Luctor en Emergo over de Schelde naar Hansweert voer. Op het nabijgelegen station Vlake wachtte de koninklijke trein met het speciale salonrijtuig om het koninklijk gezin linea recta naar paleis Het Loo te rijden.
![Natuurrampen zijn voor de adel een gunstige omstandigheid om invulling te geven aan de zegswijze ‘noblesse oblige’ [lett. adel verplicht; een vooraanstaande en bevoorrechte positie brengt de verplichting mee om zich edelmoedig te gedragen, met name ten opzichte van de minder bedeelde groeperingen in de samenleving] en baron en barones Collot d’Escury hebben deze bij hun stand horende verantwoordelijkheid ook ten volle genomen. Illustratief is hun inzet bij de stormvloed van 12 maart 1906, die vooral Zeeland en Vlaanderen ongenadig trof. Vooral in het stroomgebied van de Schelde stroomden de polders onder. (digitaal.dezb.nl rec. nr. 34298)](https://www.historyhulst.nl/wp-content/uploads/2024/06/30.jpg){kind=link}
![Direct na zijn thuiskomst stelde de baron Koningin Wilhelmina per telegram op de hoogte van de ongekende watersnoodramp, die zijn gemeente Hontenisse had getroffen. En de vorstin kwam! Samen met prins Hendrik bezocht zij het zwaar getroffen Zeeland en deed daarbij op vrijdag 23 maart [de datum 24 maart op de foto is onjuist] ook Zeeuws-Vlaanderen. Vanuit Hulst kon het koninklijk paar per auto de Tasdijk bereiken, maar moest hier overstappen in een rijtuig, omdat er verderop nog water in de straten stond. Op deze foto worden koningin Wilhelmina (in het midden voor de geopende rijtuigdeur) en Prins Hendrik (rechts op de rug gezien) verwelkomd door het echtpaar Collot d’Escury (op de rug gezien) bij de treden voor hun woning. (digitaal.dezb.nl rec.nr. 9578)](https://www.historyhulst.nl/wp-content/uploads/2024/06/32-55-Hontenisse.jpg){kind=link}
![Aan de zeedijk bij de buurtschap Kampen loosden sinds 1850 de polders van het waterschap Stoppeldijk het overtollig water d.m.v. een zelfregulerende sluis in de Westerschelde. Omdat de capaciteit van dit sluissysteem niet altijd afdoende was, werd er in 1927 een moderne afwateringsinstallatie naast gelegd. Op prentbiekaarten als deze heette deze waterpomp in het toenmalige taalgebruik “stoomwatergemaal Ossenisse”, maar het was in werkelijkheid een dieselgemaal. [noot cf. stoomfiets]. Als ontvanger-griffier van het Waterschap Stoppeldijk had Karel Collot d’Escury bij de oprichting van het gemaal een doorslaggevende rol gespeeld. (Groot Hontenisse van 1900 tot nu, dl. 1, 93)](https://www.historyhulst.nl/wp-content/uploads/2024/06/47-25-Hontenisse-1.jpg){kind=link}
